Ik stel mijzelf niet aansprakelijk!

Aansprakelijkheid spreekt tot de verbeelding en iedereen lijkt er huiverig voor. Directies stellen zichzelf niet aansprakelijk, wensen niet door anderen aansprakelijk gesteld te worden, of stellen gewoon helemaal niet aansprakelijk te zijn. Nooit. Meestal staat dat op een bordje dat ergens aan de muur hangt. Heeft dat zin? Is het echt zo eenvoudig om je handen in onschuld te wassen als er eens iets fout gaat?

Ik zou zeggen: probeer het zelf eens. Rijd voor het oog van een politieagent door rood licht met bovenop je auto de tekst: ‘de bestuurder van deze auto is niet aansprakelijk voor overtredingen’ en zie wat er gebeurt. Het gaat je niet helpen. Vooraf aankondigen dat je niet aansprakelijk bent voor iets waarvoor je duidelijk wel aansprakelijk bent is zinloos. En toch zie je ze overal.

Wat is aansprakelijkheid?

Aansprakelijkheid volgt uit een overeenkomst of uit de wet. Het is een uitzondering op de regel dat iedereen zijn eigen schade draagt. Maar omdat ook geldt dat je een ander geen schade mag berokkenen, biedt aansprakelijkheid een mogelijkheid om eventuele schade op een ander te verhalen. Aansprakelijkheid uit overeenkomst is een aansprakelijkheid die is afgesproken. Houdt de aannemer er halverwege mee op, dan is hij (waarschijnlijk, check het contract!) aansprakelijk voor de kosten die jij vervolgens moet maken om de boel af te maken. Reden: de afspraak was dat hij de klus doet en dat jij daarvoor een bedrag betaalt.
Aansprakelijkheid uit de wet kan volgen uit een verwijtbare gedraging. Schiet je buurman een voetbal door je ruit, dan is hij aansprakelijk voor de kosten van een nieuwe ruit. Reden: onzorgvuldig gedrag waardoor jij schade lijdt.
Aansprakelijkheid uit de wet kan ook voortvloeien uit een risico dat voor jou rekening komt. Valt bijvoorbeeld je schoorsteen na een windvlaag op de auto van de buren, dan ben jij aansprakelijk voor de schade, omdat het jouw schoorsteen was. Reden: de toestand van de schoorsteen behoort tot jouw zorg en is dus jouw risico.

Aansprakelijk zijn en aansprakelijk stellen

Het heeft niet veel zin om jezelf aansprakelijk te stellen: je bent het of je bent het niet. Een ander kan jou aansprakelijk stellen, waarna moet blijken of dat terecht is. Er moet dan wel sprake zijn van schade, anders is het begrip aansprakelijkheid niet van toepassing. Bovendien moet er direct en rechtstreeks verband zijn tussen de gebeurtenis en de opgetreden schade en moet de verwijtbare gebeurtenis aan de ‘dader’ zijn toe te rekenen, of moet het risico voor zijn rekening zijn. Maar is er schade, dan geldt de aansprakelijkheid voor de hele schade. Dekt de verzekering slechts de helft van je schade, dan kun je de ‘dader’ aanspreken voor de andere helft.
Ook wanneer je niet aansprakelijk gesteld wordt voor opgetreden schade kun je dus toch aansprakelijk zijn.

En dan dat bordje…

En hoe zit het dan met dat bordje van Albert Heijn, de bioscoop, het theater en al die andere ondernemingen die aansprakelijkheid buiten de deur willen houden? Dat kan zinvol zijn als het overduidelijk geldt als een ‘algemene voorwaarde’, die onlosmakelijk onderdeel is van de overeenkomst die je aangaat met die onderneming. In dat geval zou geredeneerd kunnen worden dat je akkoord bent gegaan met het uitsluiten van aansprakelijkheid door de ondernemer.
Maar dat is een beetje theoretisch. Glijd je in Albert Heijn uit over een blaadje sla, dan kun je Albert Heijn aansprakelijk stellen op grond van onrechtmatig handelen. Albert Heijn had immers de grond schoon kunnen houden of op z’n minst moeten waarschuwen voor het slipgevaar. Wordt je jas gestolen die je bij de garderobe van een theater in bewaring hebt gegeven, dan kun je het theater wel degelijk aansprakelijk stellen op grond van de ‘overeenkomst van bewaarneming’ die tot stand kwam op het moment dat het theater je jas èn de daarvoor verschuldigde betaling aannam. En daar helpt geen bordje tegen.